جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر شامل دوازده فصل می‏باشد که نگارنده سعی کرده هر یک را در جای خودش و محل موردنظر خود مفصلاً مطرح سازد تا خوانندگان این رساله به سهولت بتوانند آنرا مورد مطالعه قرار دهند. در آغازین فصل این رساله به طرح کلیات پرداخته و سپس تصویری از زندگینامهخواجه عبدالله انصاری و شیخ میبدی ارائه نموده و در نهایت به مقایسه و بررسی اصطلاحات عرفانی منازل السائرین و کشف الاسرار پرداخته ام. اندیشه‏های عرفانی خواجه در دو اثر کشف‏الاسرار و منازل‏السائرین بسیار حساس می‏باشد و این اهمیت از متعدد بودن شروحی که شارحان براین کتاب افزوده‏اند کاملاً مشهود است و ترسیم برای شاکله تفکر عرفانی خواجه و تأثیراتی که بر عرفان اسلامی داشته حائز اهمیت است. در این رساله حقیر تمامی اصطلاحات عرفانی خواجه را در کتاب منازل‏السائرین پیدا نموده و با آیات مرتبط آن در کشف‏الاسرار بررسی و مقایسه نموده و نتایجی که از آن حاصل گردیده را بیان نموده‏ام که البته بر اثر کثرت کار براساس ذوق شخصی و علاقه قلبی مطالب را دسته‏بندی نموده و موفق گردیدم که از هر فصل صرفاً سه باب آنرا مورد تحلیل قرار دهم. امید است که این مقاله مختصر بتواند تصویری نسبتاً جامع از اندیشه‏های عرفانی این عارف ربانی را ارائه نماید.منازل‏السائرین شامل ده فصل است که هر کدام دارای ده بخش می‏باشد.در پایان رساله نگارنده پس از بیان نتیجه‏گیری کلی به ارائه منابع و مآخذ پرداخته است و هدف این رساله تلاش برای ترسیم شاکله تفکر عرفانی خواجه و ارتباط مستقیم عرفان با قرآن مجید است یعنی تمامی نکات عرفانی در بطن قرآن قرار دارد.

تصوف که مهمترین مکتب فکری پس از اسلام بود، تحت تاثیر عوامل و زمینه‌های اجتماعی - سیاسی، راه انحطاط در پیش گرفت و جریانی موسوم به صوفی نمایی را در سیر تاریخی خود رقم زد. این جراین به ویژه از قرن چهارم هجری روندی محسوس و آشکار یافت و در قرون بعد تشدید شد. در رساله‌ی حاضر، با توجه به متون کلاسیک و معاصر و معیارهایی که برای شاخه‌های منفی تصوف در نظر گرفته شده است ، سیر تاریخی انحطاط را مورد بررسی قرار داده‌ایم. محورهایی که عرفان‌نمایی به طور عمده، براساس آنها ارزیابی گردیده است ، عبارتند از: رابطه با دربارها و زورمداران، توکل در شکل منفی و افراطی آن، ولایت ، کرامت ، ریاضیت ، بی‌مسوولیتی و ضعف عواطف ، شاهد بازی و شکم‌خوارگی. در ذیل هر یک از عناوین فوق، ابتدا نظریان بزرگان صوفی در آن مورد خاص مطرح گردیده، سپس کژروی‌ها و انحرافاتی که تدریجا در اعصار مختلف ، در اصول بنیادین طریقت رخنه کرده، به همراه شواهد و نمونه‌هایی چند، تا پایان قرن ششم مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .

موضوع زندگی دنیوی انسان، از جمله مباحثی است که همیشه با چالشهایی رو به رو بوده است . انسان به طور مستمر در طول این زندگی با تغییراتی از خصوصیات و ویژگیهای جسمی و روحی و اخلاقی و اجتماعی همراه است که در آیات قرآن کریم با توجه به آنها هشدار داده و همچنین به راهکارهایی اشاره کرده است. طبق آیات قرآن کریم زندگی انساناز دوران کودکی گرفته تا دوره پیری ، متناسب با سنش به صفات رذیله ای متصف می شود که بدین قرار است: در دوران کودکی بیشتر زندگی اش به بازی می گذرد که قرآن از آن با تعبیر «لعب» استفاده کرده و چون کمی تنومند می شود و به دوره نوجوانی می رسد و به سرگرمی رو می آورد قرآن با تعبیر «لهو» از آن می کند و همینکه به مرحله جوانی می رسد و اظهار خود نمایی کرد از تعبیر «زینت» بهره می گیرد و چون به دوره میانسالی و به ثروت و مقام و موقعیت اجتماعی اش مباهات می کند از تعبیر «تفاخر» استفاده می کند و در مرحله کهنسالی چون به فکر افزودن مال و اولاد و فخرفروشی به آن است لذا از تعبیر « تکاثر» استفاده می کند.

حضرت علی(ع) نزد عموم مسلمانان از جایگاهی ویژه برخوردار است. شاعران ادب پارسی اعم از شیعه و سنی در ابراز ارادت و محبت به آن بزرگ‌مرد دادگری و جوانمردی اشعار بسیاری سروده و دیوان‌های خویش را به ستایش وی مزین نموده‌اند. با توجه به اهمیت این مسأله در این پژوهش سعی شده است به بررسی و تحلیل سیمای علی(ع) در دیوان فیاض لاهیجی پرداخته شود. فیاض لاهیجی از جمله شاعران برجسته و طراز اول ادبیات شیعه در زمان صفویه است که دارای اشعاری پر محتوا و ارزشمند است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اشعار لاهیجی پرداخته است، تا نشان دهد که فیاض بیشتر سروده‌های خود را وقف بیان فضائل خاندان پیامبر(ص) و به خصوص علی(ع) کرده است. نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که حق امامت و جانشینی علی(ع) بعد از پیامبر بارزترین ویژگی تصویر شده در دیوان فیاض لاهیجی است، در این راستا شاعر به بیان فضایل و ویژگی‌های برجسته‌ی آن حضرت چون: والایی منزلت، قرابت با پیامبر(ص)، شایانی ولایت، فصاحت و زبان آوری، علم، عدل، شجاعت، سخاوتوبه ذکر دلایل نقلیدر اثبات شایستگی امامت علی(ع) بعد از پیامبر(ص) می‌پردازد.

این رساله نمایانگر کوششی است که در بررسی نظریات نویسنده معاصر آمریکائی توماس پین‌شون در باره نبوت و روز معاد بعمل آمده است . مانند بسیاری از معاصران خود توماس پین‌شون مسئله نبوت و روز معاد را با دید گرایش اجتماعی امروز درهم می‌آمیزد. چون پایه این گرایش اجتماعی از گذشته سرچشمه می‌گیرد لذا مختصری در باره معتقدات سنتی از لحاظ مذهبی و اجتماعی لازم می‌نمود تا بدین وسیله وضع موجود بخوبی درک شود. باب اول این رساله جنبه نبوت و معاد را عرضه می‌دارد. منابع اصلی که برای این باب مورد استفاده قرار گرفته‌اند عبارتند از کتاب افسانه برگشت ابدی نوشته مارشی الید و کتاب بسوی یکدنیای نوین نوشته جان مه . کتاب احساس یک پایان نوشته فرانک کارمید نیز بعنوان یک منبع تکمیل کننده مورد استفاده قرار گرفته است . از کارهای مه اطلاعات لازم در باره وضع امروزه بدست آمده است . ناولهای توماس پین‌شون نیز در این رساله در ارتباط با مسئله نبوت و معاد مورد بررسی قرار گرفته است . تا جائیکه اطلاع دارم اثر حاضر اولین کوششی است که در این زمینه انجام می‌شود. در بررسی نظریات توماس پین‌شون در مورد نبوت و معاد از تجزیه و تحلیل ناولهای او تحت عنوان Gravity's,Rainbow crying of lot 49,V استفاده شده است . ناولهای منابع اولیه این رساله هستند که به تجزیه هر یک بابی اختصاص داده شده است (چون کارهای نویسنده کمی مهم است) . به منظور تکرار و تاکید نظریات نویسنده در باره نبوت و معاد و نظر به طرز خاص نوشته‌هایش ، مختصری نیز بعد از باب چهارم نوشته شده است . نظر به اینکه توماس پین‌شون در ادبیات امرکا نسبتا" تازه‌کار است انتظار می‌رود که این رساله برای کسانیکه در این زمینه تخصصی می‌گیرند مفید افتد و نیز امیدوار است که این مختصر در باره نظریات پیچیده توماس پین‌شون راجع به نبوت و معاد برای مطالعه بیشتر دانشجویان دانشگاه شیراز مورد استفاده قرار گیرد.

قرن پنجم هجری به دلیل تقویت مجدد خلافت، تسلط سیاسی و نظامی ترکان مهاجم (سلجوقیان)، تقویت و تداوم نقش‌آفرینی فقهای سنی، کشیده‌ شدن اختلافات مذهبی در میان مردم، تعمیق ایستایی فرهنگی در جامعه از طریق ترویج تفکرات اشعری و به حاشیه راندن عقل گرایان، دوره‌ای سرشار از تحولات عمیقاجتماعی و فرهنگی و قرنی پر فراز و نشیب در تاریخ ایران است. در این قرن به دلیل سیاست‌های ظالمانه‌ی اقتصادی سلجوقیان (ترویج نظام اقطاع داری) و گسترش مظالم ترکان، وضع معیشتی و مکارم اخلاقی رو به افول نهاد. در این میان سه تن از صوفیان برجسته‌ی و راستین این دوره یعنی ابوسعید ابوالخیر، هجویری و امام محمد غزالی با روش‌هایخاص خود به مقابله با این اضمحلال فرهنگی و ایجاد اصلاحات اجتماعی و فرهنگی پرداختند. ابوسعید با قدرت و نفوذ روحی خود، فطرت الهی انسان‌ها را بیدار می‌ساخت و به اصل خود باز می‌گرداند. هجویری با توسل به تعلیمات خانقاهی به ارشاد مریدان می‌پرداخت و مبنای فکری و روش امام محمد غزالی نظری، تأکید برانجام شریعتو تکالیف دینی بود.

از آنجا که تمام اعمال و رفتارهای انسان از افکار و نیّات او سرچشمه می گیرند و سرچشمه نیات قلب است ، بنابر این قلب سلطان وجود است که اگر بیمار باشد تمام وجود انسان را اعم از گفتار و کردار ، را تحت اشعاع خود قرار می دهد و اگر سالم بماند انسان گرفتار رذایل اخلاقی نخواهد شد . بنابر این لازمه تحصیل قلب سلیم ، قلبی که از شک و شرک و حقد و حسد و بخل و کینه و دوستی و دشمنی بیجا و .. پاک باشد ایمان قلبی به خداوند است ایمانی که از مرز زبان گذشته و با عمل به تکلیف و پرورش تقوا ، به مرحله یقین رسیده باشد و انسان به صفات حکمت و قدرت و جمال و کمال و ... خداوند اطمینان قلبی داشته باشد و تمامی نیات و اعمال خود را برای خداوند از هر گونه شائبه ریا ، خالص کرده باشد و تلاش در کسب هر چه بیشتر تقرب به خداوند را داشته باشد ، و در سایه این خلوص و پاک کردن نیت از ماسوی الله ، چنین انسانهایی از ویژگیهای اخلاقی و صفات برجست? تواضع و فروتنی ، عفو و بخشش ، صداقت و راستی ، صبر و استقامت ، حلم و بردباری ، قناعت و سخاوت ، توکل و اخلاص و نوعدوستی و حسن خلق و عزت نفس برخوردارند که نبود هر کدام از این صفات انسانی نقص و کمبودی در آدمی ایجاد می کند و او را دچار تحیّر و سرگردانی می کند و آرامش واقعی را از او می رباید . در نتیجه کسب ایمان ، عمل به تکلیف ، داشتن تقوا و خلوص نیت از مقدمات ضروری تحصیل قلب سلیم است .

نوشتار حاضر با عنوان « اختلاف فکری؛ اقسام، اسباب و پیامدهای آن از دیدگاه قرآن و روایات » در پی آن است که با روش مطالعه ی کتابخانه ای و تحلیلی، در اساسی ترین و معتبرترین منابع اندیشه ی اسلامی، به تبیین ریشه ای این موضوع بپردازد. اختلاف فکری، قدمتی به درازای عمر انسان و تاریخ اندیشیدن او دارد. داشتن اختلاف فکری با دیگران، امری است که ناشی از مشیّت و خواست الهی، تفاوت انسان ها در میزان برخورداری از توانایی ها و استعدادهای متفاوت و بسیاری از حقایق دیگر است. به طور کلّی اختلاف فکری را می توان به دو قسم تقسیم نمود: 1- اختلاف فکری ممدوح و مورد قبولِ اندیشه ی اسلامی، که با گروه ها و کسانی همچون: اهل کفر و شرک، اهل کتاب، مادیگرایان و سکولارها و ... بنا به خاستگاه متفاوت فکری آنان پیش می آید و گریزی از بودن آن وجود ندارد و دارای اسبابی از قبیل: نداشتن روحیه ی حق پذیری، دشمنی با شریعت های آسمانی، دچار شدن به انحراف عقیدتی، عقل محوری و علم محوری و ... می باشد. 2- اختلاف فکری مذموم و غیر قابل قبول از دیدگاه اسلامی، که این نوع اختلاف، بیشتر جنبه ی درون دینی دارد. اختلافاتی از قبیل: اختلاف بر سر برنامه ی الهی، اختلافی که سبب ایجاد تفرقه میان امّت اسلامی می شود، اختلاف ناشی از تعصبات قومی و نژادی و ملّی گرایی، اختلاف ناشی از پیروی از هوا و هوس و ... ، که دارای اسباب و عوامل خاص خود از قبیل: داشتن روحیه ی تجاوزگری، غرور، منفعت طلبی، عملکرد نژادپرستانه ی برخی حکومت های حاکم بر مسلمانان، تندروی و افراط گرایی، ریاکاری و ...می باشد.مطلب دیگری که به آن پرداخته شده، شیوه ی و نحوه ی تعامل با دو قسم اختلاف فکری مذکور و موجود در جوامع ماست. که شاید ویژگی برجسته ی این تحقیق به شمار آید، که در خلال آن سعی شده نحوه ی تعامل صحیح و برگرفته از منابع اصیل اندیشه ی اسلامی، یعنی قرآن و سنّت و مآخذ دست اوّل دو مذهب و مکتب رسمی اسلامی یعنی اهل سنّت و شیعه را پیش روی دلسوزان و دارندگان همّت، برای وحدت امّت و خوانندگان خویش قرار دهد. این تعامل صحیح، زمانی اهمّیت مضاعف می یابد که توجّه داشته باشیم اکنون امّت اسلامی و جوامع مسلمان نشین در یکی از حساس ترین دوران های خویش قرار گرفته و بیش از پیش نیازمند این نوع تعامل می باشد.کلمات کلیدی: قرآن، روایات، اختلاف فکری، اقسام، پیامدها.

چکیدهاز مسائلی که بین دانشمندان شیعه در اندیشه‏ی امامت مورد اتفاق می‌باشد با تعبیر شرائط و ارکان امامت یاد می‌شود. اما فراتر از این مسائل مورد اتفاق، ویژگی‌هایی برای جایگاه ائمه? در برخی روایات و آثار علمای شیعه نقل شده که بعضی از بزرگان علمی جزئیاتی از این گونه مطالب را نپذیرفته‌ و به ظاهر محل اختلاف است. از این گونه ویژگی‌ها به مقامات و شئون ائمه? تعبیر می‌گردد. در بین اندیشمندان امامیه, صفار و شیخ صدوق با نقل روایات مسأله امامت و نظریه‌پردازی در آن، گام مهمی برداشتند. از بررسی کتب حدیثی این دو شخصیت و تبیین دامنه اشتراکات و اختلافات درباره شرایط و مقامات ائمه? دانسته می شود بین این دو اندیشمند تنها در بعضی از مقامات ائمه? برخی اختلافات وجود دارد.صفار نسبت به صدوق در مبحث علم امام، تعداد بیشتری روایت نقل کرده است و روایات مفصل و متعددی را ذیل عناوین ازدیاد علم, قذف، نقر و نکت علم, و نزول ملائکه در شب قدر نقل می‌نماید, اما صدوق گویا نسبت به نزول ملائک بر امام حساس بوده و به همین جهت روایاتی که بیان کننده این نوع ارتباط بین امام و ملائکه است، را نقل نمی‌کند.در بحث گستره علم امام، صفار و صدوق، آگاهی امام از علوم دینی را امری ضروری و جزء شرایط امامت می دانند اما در بقیه موارد، صدوق حساسیت کمتری نشان داده ولی صفار روایات متعددی را نقل نموده است. صدوق در آثار خود با نقل روایات متعدد و متنوع، مسأله عصمت را از جهات گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار داده و نظریه‌پردازی کرده است؛ اما صفار تنها به شکل گذرا چند روایت که به صورت صریح و یا به دلالت التزامی بر عصمت دلالت می‌کند را نقل می‌نماید, اگرچه زیربنای فکری خود را بر اساس عصمت ائمه? قرار داده و بر همین مبنا کتاب بصائر را تدوین نموده است.همچنین صدوق روایات سهوالنبی را در آثار خود نقل نموده و در ذیل آنها تحلیل خود را بیان می‌نماید؛ اما صفار این روایات را نقل نکرده زیرا در مقام بیان مسأله عصمت نبوده و یا در صحت صدور آنها تردید دارد.این دو شخصیت ضمن پذیرش ولایت تکوینی و تشریعی امامان اختلاف چشمگیری در این مسأله ندارند. واژگان کلیدی: مقامات ائمه، علم امام، عصمت امام ، ولایت تکوینی و تشریعی، صفار، شیخ صدوق

درباره‌ی هیچ موضوع تاریخی ، به اندازه حرکت امام حسین (ع) از مدینه تا کربلا اختلاف نظریه و تنوع فکری در میان پژوهندگان موجود نیست. عده‌ای می‌گویند؛ آن حضرت اساسا قیام نکرد ، عده‌ای دیگر می-گویند؛ که امام (ع) قیام استشهادی کرد. عده‌ای برآنند که امام (ع) بنا به دستوری خاص قیام کرد، عده‌ای دیگر می‌گویند؛ آن حضرت برای تشکیل حکومتبه پا خاست . برخی می‌گویند؛ آن حضرت قصد شهادت کرد تا به درجات معنوی نایل شود. برخی می‌گویند؛ امام (ع) برای شفاعت از گناهکاران، خود را فدا کرد تا آنها را به درجات معنوی برساند . با اندکی دقت درحرکت امام حسین (ع) ، این همه تفاوت فکری و نظری در میان گویندگان پدید نمی‌آمد اگر امامت امام حسین (ع) مورد تحریف تاریخی قرار نمی‌گرفت و مظلومیت حسین (ع) را خدشه دار نمی‌کرد.